Page 31 - TÜRKİYE'DE BANKACILIK & FİNANS

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, dünyada C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı
ortaya çıkan emisyon sağlayacak merkez şirketlere, D sınıfı hisseler ise Türk ticaret
bankalarının oluşturularak ülkelerin kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel
kendi para politikalarını bağımsız olarak kişilere ayrılmıştır.
belirlemeleri yönündeki eğilimin etkisiyle
ve ülkemizde Kurtuluş Savaşı ile kazanılan Kuruluş Kanunu’na göre Merkez Bankasının
siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla temel amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını
güçlendirmek amacıyla bir merkez bankası desteklemektir. Bu amaçla Banka, temel
kurulması yönündeki tartışmalar ve politika aracı olan reeskont oranlarını
çalışmalar hız kazanmıştır. belirlemeye, para piyasasını ve para
dolaşımını düzenlemeye, hazine işlemlerini
Bu konu ilk olarak 1923 İzmir İktisat yerine getirmeye ve Türk parasının istikrarına
Kongresi’nde ele alınmış ve “millî devlet yönelik önlemleri almaya yetkili kılınmıştır.
bankası” kurulması fikri üzerinde Banka ayrıca banknot basma yetkisine tek
durulmuştur. 1927 yılında Maliye Bakanı elden sahip duruma getirilmiştir. Bunlara
Abdülhalik Renda merkez bankası kurulması ek olarak Banka, devletin haznedarlığını da
hakkında bir kanun taslağı sunmuş, bu üstlenmiştir. Bu dönemde uygulanan sabit
taslağın kabul edilmesi üzerine merkez döviz kuru rejimi altında döviz kurlarını
bankasının kuruluş aşamasında ülkemiz belirleme yetkisi hükûmete aittir.
yetkililerine yardımcı olmak üzere diğer
ülkelerin merkez bankalarından da görüş Hükûmetin Bankanın yetkili olduğu alanlara
istenmiştir. ve kararlarına müdahale edemediği 1930’lu
yıllar genel olarak Merkez Bankasının
1928 yılında Türkiye’ye davet edilen Hollanda bağımsızlığının ön planda olduğu,
Merkez Bankası İdare Meclisi Üyesi Dr. G. enflasyonun ise düşük düzeylerde kaldığı
Vissering, hazırladığı raporda hükûmete yıllar olmuştur.
bağlı olmayan ve bağımsız bir merkez
bankasının gerekliliğine dikkat çekerken; İkinci Dünya Savaşı’nın olumsuz etkilerinin
1929 yılında İtalyan Uzman Kont Volpi, Türk hissedildiği 1940’lı yıllarda bütün dünyada
parasının istikrarının sağlanması için bir olduğu gibi Türkiye’de de Merkez Bankası,
merkez bankası kurulmasının şart olduğunu bağımsız bir para politikası yürütmekten
belirtmiştir. Bu gelişmelerin ardından çok, kamu kesiminin finansman açığının
Hükûmet, merkez bankası kurulmasına kapatılmasına yönelik uygulamalarda
ilişkin gerekli yasal çerçevenin hazırlanması bulunmuştur. Bu nedenle genel fiyat düzeyi,
için harekete geçmiş, Lozan Üniversitesinden 1938 - 1948 yılları arasındaki dönemde üç
Prof. Leon Morf’un katkılarıyla Merkez kattan fazla artış göstermiştir.
Bankası yasa tasarısı hazırlanmıştır.
Tasarı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde 11 1950’li yıllarda, büyüme ve hızlı kalkınmanın
Haziran 1930 tarihinde kabul edilerek “1715 finansmanı Merkez Bankası kaynaklarından
sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası sağlanmış, Hazineye kısa vadeli avans
Kanunu” adı ile 30 Haziran 1930 tarihinde imkânı sağlanması yoluyla Merkez
Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Merkez Bankası kaynakları kamunun kullanımına
Bankası, farklı kurum ve kuruluşlarca açılmıştır. Bu dönemde Merkez Bankası için
yürütülen işlevlerin tek elde toplanmasını gerçekleşmiş olan önemli bir gelişme ise
takiben 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyetlerine 1955 yılında Banknot Matbaasının kurulması
başlamıştır. Diğer kamu kurumlarından ve 1957 yılından itibaren banknotların
farklılığının ve bağımsızlığının bir göstergesi ülkemizde basılmaya başlanmasıdır. Planlı
olarak anonim şirket biçiminde hukuki ekonomiye geçişin yaşandığı 1960’lı yıllarda
varlığını kazanan Bankanın hisseleri (A), Merkez Bankası ekonomik koşullara
(B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmıştır. A ve sanayinin gelişimine paralel olarak
sınıfı hisseler Hazineye ait olup Bankanın genişlemeci para politikaları izleyerek
bağımsızlığının güçlendirilmesi amacıyla kamuya kaynak sağlamaya devam etmiştir.
Kuruluş Kanunu’nda bu hisselerin toplam Bu dönemde ayrıca, kambiyo kontrolüne
sermayenin yüzde 15’inden fazla olamayacağı ilişkin uygulamaların büyük çoğunluğu
belirtilmiştir. B sınıfı hisseler milli bankalara, Merkez Bankasına devredilmiştir.
www.time-medya.com 31