Page 55 - Geleceğin Türkiyesine imza atanlar ...

kuruluşTan TanzimaTa osmanlı maliyesi ilk genel düzenleme askeri sınıf (kamu
Osmanlı Devleti 1299 yılında Bilecik merkez görevlileri) dışında kalan ve vergi veren halk
olmak üzere bir beylik olarak kurulmuştur. ile ilgilidir. Cezalarla vergileri düzenlemiştir.
Osmanlı Devleti maliye teşkilatı, esas Suç işleyen halka uygulanacak ceza
itibariyle Batı Moğolları denilen İlhanlılar ile hükümlerini ve Müslümanlarla Hristiyanlara
Anadolu Selçuklularının teşkilatları örnek ayrı ayrı uygulanacak vergi hükümlerini
alınarak oluşturulmuştur. muhtevidir.
(1299–1324)- Osman Gazi ilk vergi uygulaması 2. Kanunname-i Âl-i Osman (Osmanlı
olan Pazar Resmini (bac) koydu. “Her kim Teşkilat Kanunu): Bu kanunname ise devlet
pazarda satış yapıp para kazanırsa bunun teşkilatı ve askeri sınıf (kamu görevlileri) ile
iki akçasını versin, satamazsa hiçbir şey ilgilidir. Padişahın, yönetimin merkezi ve tüm
vermesin ve bu kuralı kim bozarsa Allah Teala otoritenin kaynağı olduğunu gösteren bir
da onun dinini ve dünyasını bozsun” ifadesi düzenlemedir.
söz konusu “resim”de yer aldı. 3. Kanunname-i Kitabet-i Vilayet: Bu, ilk
(1327)- Orhan Gazi zamanında ilk darphane gayrimenkul sayım kanunudur. Tapu-
Bursa’da kuruldu ve Orhan Gazi adına ilk Tahrir Kanunu da denir. Vergisel alt yapının
gümüş sikke (akçe) basıldı. Devletin mali oluşturulmasını düzenlemiştir.
teşkilatı esas itibariyle Orhan Gazi zamanında (1477)- İlk Osmanlı altın sikkesi sultani basıldı.
kurulmaya başlandı. (1509)- II. Beyazıd döneminde ordu ve
(1362–1389)- I.Murat zamanında devletin donanmanın ihtiyacını karşılamak üzere
merkez ve eyalet teşkilatları tamamlandı ve ilk örfi vergi olan avarız resmi (ek vergi –
Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa tarafından olağanüstü vergi) ihdas edildi.
Devlet Hazinesi ve Mali Teşkilat kuruldu. (1512–1520)- Yavuz Sultan Selim zamanında
Osmanlı mali idaresi esas itibariyle hazine yoklama ve teftiş elemanı olarak Bakı Kulu
adı verilen kuruluşlar üzerine oturtulmuştur. teşkilatı kuruldu. Bakı kulları, vergi kaçağını
Kuruluşundan III.Selim zamanına kadar önlemek, ödenmeyen vergileri tahsil etmek
hazine, Enderun (İç) Hazine ve Birun (Dış) ve Maliye memurlarının işlem ve hesaplarını
Hazine denilen hazinelerden oluşurken III. denetlemekle görevliydi.
Selim’den itibaren Tanzimata kadar iç ve dış (1520–1566)- Kanuni Sultan Süleyman
hazinelerin yanı sıra günümüzdeki bütçe dışı döneminde, Şeyhülislam Ebussuud Efendi,
fon yapısına benzeyen diğer hazinelerden miri arazi (devlete ait arazi) ile ilgili hükümleri
oluşmuştur. Fon yapısındaki bu hazineler yeniden düzenleyerek mükemmel hale
1840 yılında esas hazine olan Maliye getirdi.
hazinesine bağlanmıştır. (1527–1528)- Yine Kanuni döneminde
1. Dış Hazine (Hazine-i Amire, Birun, Miri Hazinenin gelir ve gider gerçekleşmelerini
Hazine): Osmanlı devletinde hazine denilince gösteren kesin hesap cetvelleri düzenlendi.
merkezi devlet hazinesi yani Hazine-i Amire (1535)- Fransa ile ticaret anlaşması yapıldı.
anlaşılır. Devlet Hazinesi I.Murat döneminde Ticari ve adli kapitülasyonlar verildi.
kurulmuş ve III.Selim dönemine kadar (1580)- Bütçe açıkları başladı.1600’lerde
tek hazine olarak varlığını sürdürmüştür. açıklar bazı gelirlerin iltizama verilmesi, örfi
Merkeze intikal eden devlet gelirleri bu vergilerin artırılması ve tağşiş (para değerini
hazinede toplanır ve gerekli giderler buradan düşürme) ile kapatılmaya çalışıldı.
ödenirdi. Hazine-i Amirenin yöneticisi ve (1653)- Sadrazam Tarhuncu Ahmet Paşa
sorumlusu baş defterdardı. devletin gelir ve giderleri ile açığını ayrı ayrı
2. İç hazine (Enderun Hazinesi, Hazine-i göstererek ilk bütçe tasarısını düzenledi.
Hassa): Osmanlı padişahlarının altın ve (1793)- Tek Hazine dönemi sona erdi ve 1840’a
gümüş olarak nakit parası ile mücevherlerinin kadar sürecek olan Çok Hazineli Dönem
saklandığı ve yönetildiği şahsi hazinedir. başladı. 1793 yılında İrad-ı Cedid Hazinesinin
İç hazinenin, birincisi padişahın özel kurulmasıyla birlikte Osmanlı Devletinde
harcamalarına yönelik bir nevi örtülü mali idarede tek hazine ve tek defterdar
ödenek, ikincisi politik ve mali konjonktüre düzeni sona erdi. Çok hazine ve defterdarlık
bağlı olarak dış hazineye destek sağlama dönemine geçildi.
şeklinde iki görevi bulunmakta idi. (1800)- İstanbul’un ihtiyacını karşılamak için
(1453–1481)- Osmanlı İmparatorluğu Zahire Hazinesi ve Defterdarlığı kuruldu.
müesseseleriyle birlikte gerçek ve kesin (1805)- Tersane ve donanmanın giderleri için
bir şekilde Fatih Sultan Mehmet devrinde Tersane-i Amire Hazinesi ve Defterdarlığı
kurulmuştur. Bu dönemde üç adet kuruldu.
kanunname uygulamaya konuldu. (1834)- Asakir-i Mansure Hazinesi ve
1. Kanun-i Padişahî (Reaya Kanunu): Bu Defterdarlığı kuruldu.

55
www.time-medya.com